Αν έχεις παρακολουθήσει το MTV Unplugged των Nirvana πολλές φορές ή έχεις επιστρέψει μόνο στις εκτελέσεις που ξεχωρίζεις από το σχεδόν μίας ώρας set, είναι εύλογο κάποια στιγμή να σου γεννηθούν κάποιες απορίες.
Θα αναρωτηθείς σίγουρα για το αν αυτό που βλέπεις και ακούς θα σου προκαλούσε τις ίδιες συγκινήσεις, σε περίπτωση που μπορούσες με κάποιον μαγικό τρόπο να αφαιρέσεις από το πίσω μέρος το μυαλού σου το τραγικό τέλος του Kurt Cobain, που ακολούθησε 4-5 μήνες μετά από αυτό το live.
Όπως με το ‘The Show Must Go On’ για τον Freddie Mercury, τη διασκευή του ‘Hurt’ για τον Johnny Cash ή τα ‘Lazarus’ και ‘You Want It Darker’ για τους David Bowie και Leonard Cohen αντίστοιχα, το Unplugged των Nirvana απέκτησε βαρύνουσα σημασία μετά από τον θάνατο του Cobain.
Για αυτό άλλωστε το MTV προέβαλλε επανειλημμένα αυτό το επεισόδιο, τις πρώτες μέρες μετά από την 5η Απριλίου του ’94.
Και ναι, τα κομμάτια και οι εκτελέσεις παραμένουν ίδιες, αλλάζει όμως ο τρόπος που τα ερμηνεύεις.
Άλλωστε όταν δεις για δεύτερη ή τρίτη φορά μία δραματική ταινία που σε άγγιξε, εκλαμβάνεις διαφορετικά την κάθε της σκηνή, ακόμα και την κάθε λέξη, επειδή ακριβώς ξέρεις το τέλος…
Και η σκηνή του Unplugged, ήταν μία από τις τελευταίες για τους Nirvana και τον frontman τους.
Δεν ξέρω αν το live αυτό ήταν ένα ακόμα «γράμμα αυτοκτονίας», όπως υποστηρίζουν κάποιοι, αλλά υπάρχουν όντως φορές που μπορείς να μυρίσεις τον θάνατο γύρω από το πλατό, όπως όταν ακούς τον Cobain να σπαράζει τραγουδώντας «I swear I don’t have a gun…» στο ‘Come As You Are’ και «Don’t expect me to die…» στο ‘Jesus Doesn’t Want Me for a Sunbeam’.
Ειρωνικές συμπτώσεις; Πιθανόν…
Άλλωστε αν κάνει κάποιος μία βόλτα στους στίχους, στα clips και στις δηλώσεις των Nirvana, δεν θα δυσκολευτεί στο να σημειώσει συμβολισμούς και ενδείξεις, πέφτοντας όμως και σε ένα ατελείωτο κυνήγι μαγισσών και φαντασμάτων.
Για αυτό καλύτερα ας μείνουμε στα γεγονότα. Και η αλήθεια είναι ότι ψάχνοντας το παρασκήνιο και βλέποντας ολόκληρο το MTV Unplugged των Nirvana και όχι μόνο ακούγοντας μεμονωμένες εκτελέσεις, υπάρχουν αρκετά ενδιαφέροντα πράγματα που πιθανόν να μην έχεις προσέξει.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή.
Η ακουστική παράσταση των Nirvana έλαβε χώρα στις 18 Νοεμβρίου του 1993 στα Sony Music Studios της Νέας Υόρκης και προβλήθηκε για πρώτη φορά από το MTV στις 16 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς.
Το που κυκλοφόρησε λίγους μήνες μετά από τον θάνατο του Cobain, έκανε ντεμπούτο στην κορυφή των charts, έγινε 5 φορές πλατινένιο στις Ηνωμένες Πολιτείες και συγκαταλέγεται στα κορυφαία live album στην ιστορία της ροκ.
Αξίζει να αναφερθεί πως την γνωστή τριάδα των Cobain-Novoselic-Grohl, πλαισίωσαν ο κιθαρίστας Pat Smear (Germs, Foo Fighters), ο οποίος παίζει ξυπόλητος σε όλο το live, και η τσελίστα Lori Goldston.
Οι κακές πρόβες και o… δύσμοιρος Grohl
Μπορεί να μην φαίνεται ξεκάθαρα παρακολουθώντας το live από την αρχή έως το τέλος, ωστόσο είναι κοινό μυστικό πως οι Nirvana δυσκολεύτηκαν πολύ να προσαρμόσουν τον δυναμικό ήχο τους στο acoustic «καλούπι» που έκανε το show τόσο επιτυχημένο στις αρχές των ’90s.
Οι πρόβες πήγαιναν χάλια, οι Nirvana ακούγονταν σαν… να τους έχεις βγάλει από την πρίζα και ο Cobain ήταν πολύ ανήσυχος για το αποτέλεσμα, σε σημείο που είχε προτείνει ο Dave Grohl να μην συμμετάσχει καθόλου στο show.
Ο Grohl δυσκολευόταν πολύ να βρει τα πολύ ελαφρά χτυπήματα που απαιτούσε ένα acoustic show και δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε τον Kurt να γυρνάει και να κοιτάζει με ειρωνικό ύφος για να μαλώσει ή να δώσει εντολές στον ντράμερ, που είχε σχεδόν διακοσμητικό ρόλο σε πολλά από τα 14 κομμάτια του set.
Για παράδειγμα, πριν από το ‘Pennyroyal Tea’, ο Cobain ρωτάει τον Grohl: «Θα το παίξω αυτό μόνος μου;», με τον ντράμερ να καταλαβαίνει πως δεν πρόκειται για ερώτηση αλλά εντολή, απαντώντας: «Ναι, παίξε το μόνος σου…», πριν αμήχανα ζητήσει ένα τσιγάρο από τον Pat Smear.
Στο τέλος της εκτέλεσης, ο Dave Grohl επιβραβεύει τον Cobain με ένα ειλικρινές κομπλιμέντο για την ερμηνεία του, με τον frontman να του απαντάει με ένα ξερό «Σκάσε…», υπενθυμίζοντάς μας το πόσο άβολα ένιωθε.
Σύμφωνα με παρόντες στο live, ο Cobain ήταν συνεχώς αγέλαστος, σαν να μην άντεχε τον ίδιο του τον εαυτό, αφού εκείνη την περίοδο έδινε μάχη με τους εθισμούς και την κατάθλιψή του.
Το έκαναν με τον δικό τους τρόπο
Οι Nirvana είχαν μεν δεχτεί να παίξουν στο show, ήταν δε βέβαιο πως θα το έκαναν ακριβώς με τον τρόπο που αυτοί ήθελαν.
Σε αντίθεση με Unplugged εμφανίσεις καλλιτεχνών όπως ο Eric Clapton και ο Bruce Springsteen ή των grunge συνοδοιπόρων, Pearl Jam και Alice In Chains, οι Nirvana έβαλαν στην άκρη όλες τις μεγάλες τους επιτυχίες, εκτός από το ‘Come As You Are’.
Και παρά τις παρακλήσεις τις παραγωγής μέχρι την τελευταία στιγμή, δεν δέχτηκαν να τραγουδήσουν το ‘Smells Like Teen Spirit’, με τον Grohl να δηλώνει αργότερα πως κάτι τέτοιο «θα ήταν τρομερά ηλίθιο».
Καθ’ όλη τη διάρκεια του show, μάλιστα, είναι εμφανές πως δεν υπήρχε συγκεκριμένο πλάνο, ούτε είχε γνωστοποιηθεί κάποια setlist στο ακροατήριο, με τον Cobain να κοιτάζει πολλές φορές δεξιά του και να ρωτάει τον Novoselic για το τι θα παίξουν στη συνέχεια.
Όταν ο Grohl προτείνει να παίξουν το ‘Silver’, ο Cobain διαφωνεί γιατί θα έπρεπε να τραγουδήσει πολύ δυνατά. Ενώ σε άλλα σημεία οι Nirvana φλερτάρουν με το ‘School’ και μουρμουρίζουν το ‘Sweet Home Alabama’.
Λίγο πριν από το κλείσιμο του show, μπορούμε να ακούσουμε fans να ρίχνουν ιδέες για κομμάτια, με τον Kurt να απορρίπτει το ‘In Bloom’ («Πώς να παίξουμε το ‘In Bloom’ ακουστικά;») και το ‘Rape Me’ («Δεν νομίζω ότι το MTV θα μας αφήσει να το παίξουμε αυτό…»).
Υπενθυμίζουμε πως το MTV είχε απαγορεύσει στην μπάντα να παίξει το συγκεκριμένο τραγούδι ζωντανά στα MTV Video Music Awards της προηγούμενης χρονιάς.
Αντιεμπορική setlist και αντιεμπορικοί guests
Παραβλέποντας τα μεγάλα τους hits, λοιπόν, οι Nirvana ενσωμάτωσαν στην setlist αρκετές διασκευές. Και αν εξαιρέσει κανείς το ‘The Man Who Sold The World’ που ήταν ένα αναγνωρίσιμο κομμάτι, στις υπόλοιπες επιλογές τους διάλεξαν να ερμηνεύσουν λιγότερο γνωστά τραγούδια που εξέφραζαν τους εσωτερικούς δαίμονες της μπάντας και του Kurt.
Αυτό δεν άρεσε φυσικά στην παραγωγή, η οποία εκτός από την setlist, δυσαρεστήθηκε και από την επιλογή των Nirvana να φέρουν ως guests τους Cris και Curt Kirkwood για να ερμηνεύσουν μαζί με την μπάντα τρία κομμάτια των Meat Puppets, και όχι την Tori Amos ή/και τον Eddie Vedder που η παραγωγή είχε στο μυαλό της.
Πάντως ο καλλιτεχνικά ευφυής τρόπος με τον οποίο το συγκρότημα ξέθαψε, διασκεύασε και κατέστησε classic, ένα αντιεμπορικό κομμάτι όπως το ‘Where Did You Sleep Last Night’ ή το διαφορετικό status που απλόχερα έδωσε στο τραγούδι του Bowie ή στο ‘Jesus Doesn’t Want Me for a Sunbeam’ των Vaselines, απλώς μας επιβεβαιώνουν το εξής:
Οι Nirvana δεν ήταν απλώς μία θορυβώδης μπάντα που εξέφραζε εφηβική αγανάκτηση, αλλά μία τριάδα εξαιρετικά ταλαντούχων μουσικών που μπορούσαν να παράξουν και πανέμορφες μελωδίες.
Και αν αυτό το είχαμε δει στις studio εκδοχές των ‘Polly’ και ‘Something In The Way’, μας το υπενθύμισαν και με τα covers τους. Και ποιος ξέρει πόσο πολύ ακόμα θα μπορούσαν να μας εκπλήξουν αν συνέχιζαν…
Acoustic… σχεδόν
Ίσως αυτό που συνοψίζει καλύτερα από όλα τις ανασφάλειες του Cobain, είναι το γεγονός πως δεν υπάκουσε πλήρως τις acoustic επιταγές του show.
Ενώ ο Grohl χαμήλωσε τα drums του, ο Krist Novoselic έπαιξε ακουστικό μπάσο και ακορντεόν -το ίδιο αντίστοιχα και οι Pat Smear και Lori Goldston με την κιθάρα και το τσέλο-, ο Cobain είχε συνδέσει την ’50s Martin του με ενισχυτή και πεντάλ, αναγκάζοντας την παραγωγή να κατασκευάσει ένα ψεύτικο κουτί που θύμιζε monitor, για να τα κρύψει.
Και η αλήθεια είναι ότι μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε τον ήχο των εφέ στην εκτέλεση του ‘The Man Who Sold The World’.
«Έτσι ακριβώς. Σαν κηδεία…»
Κάτι άλλο που προκαλεί μία περίεργη αίσθηση, ακόμα και τόσα χρόνια αργότερα, είναι το σκοτεινό και δυσοίωνο σκηνικό.
Ο Kurt Cobain κάθεται σε μία αναπαυτική… καρέκλα γραφείου και είχε προσωπικά ζητήσει να υπάρχουν λουλούδια, κουρτίνες και κεριά, και το ταβάνι να φωτιστεί με πολυελαίους.
Μάλιστα, όταν ένα άτομο της παραγωγής αστειεύτηκε για την ατμόσφαιρα, ρωτώντας τον Cobain: «Σαν κηδεία δηλαδή;», ο frontman των Nirvana απάντησε πολύ σοβαρά: «Ναι, έτσι ακριβώς. Σαν κηδεία…».
Η κιθάρα του Lead Belly
Λίγο πριν από το τέλος της εμφάνισής τους με την διασκευή του ‘Where Did You Sleep Last Night’ που πρωτοτραγούδησε ο πρωτοπόρος bluesman, Lead Belly, ο Kurt Cobain, συζητώντας με τους bandmates του, αποκαλύπτει και μία ενδιαφέρουσα ιστορία:
«Αυτός ο τύπος που εκπροσωπεί την οικεία του Lead Belly θέλει να μου πουλήσει την κιθάρα του Lead Belly για 500.000 δολάρια… Ζήτησα προσωπικά κι από τον David Geffen (σ.σ. ιδρυτής της Geffen Records) να μου την αγοράσει αλλά δεν το έκανε…».
Συν τοις άλλοις, στην ίδια συζήτηση, ο Cobain αναφέρει πως ο Lead Belly ήταν ο αγαπημένος του performer.
Και το καλύτερο… για το τέλος
Για το τέλος του set των 14 εκτελέσεων (τις οποίες οι Nirvana ολοκλήρωσαν σε μία λήψη, σε αντίθεση με τους περισσότερους καλλιτέχνες που τραγούδησαν στο MTV Unplugged), το συγκρότημα επιφύλασσε… το καλύτερο.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του show ο Cobain μοιάζει να νιώθει λιγάκι αμήχανα, έξω από τα νερά του, πιάνοντας και αφήνοντας μισοτελειωμένα τσιγάρα, χαζεύοντας περιοδικά, μιλώντας απότομα στους bandmates του και κάνοντας περίεργες γκριμάτσες.
Ακούγοντας το λάθος που κάνει μπαίνοντας νωρίτερα στο πρώτο ρεφρέν του ‘Lake Of Fire’, διαβάζεις εύκολα την ανησυχία του.
Στο τελευταίο κομμάτι όμως, το ‘Where Did You Sleep Last Night’, ο τραγουδιστής απελευθερώνεται, εκρήγνυται και μας χαρίζει μία από τις πιο ανατριχιαστικές ζωντανές εκτελέσεις και διασκευές όλων των εποχών.
Αν ψάχνετε για μία αριστουργηματική εκτέλεση που καταδεικνύει όλη την ωμή ένταση και σπαρακτική απόγνωση της φωνής του Cobain, τότε μάλλον δεν χρειάζεται να ψάξετε πολύ.
Το ξέσπασμα που χτίζεται, η κραυγή στο “Shiver…”, η παύση και το συγκλονιστικό βλέμμα του Cobain στο τέλος, προκαλούν και σε εμάς το ρίγος για το οποίο τραγουδάει.
Ο Neil Young, περιέγραψε αυτήν την αξέχαστη εκτέλεση, με τις λέξεις: «Εξωπραγματική, σαν λυκάνθρωπος, απίστευτη…».
Αμέσως μετά το τέλος της συναυλίας και την αποχώρηση των Nirvana από το πλατό, η παραγωγή ζήτησε από την μπάντα να επιστρέψει για ένα encore, με τον Cobain να δίνει αρνητική απάντηση. Γιατί όπως είπε, «δεν είχε κάτι παραπάνω να δώσει…».
